Słowem wstępu
Wielu przedsiębiorców prowadzi sprzedaż swoich towarów nie tylko kanałami tradycyjnymi, tj. w sklepach stacjonarnych, ale także za pośrednictwem platform internetowych. Niestety pomimo wejścia w życie nowych przepisów już w styczniu 2023 r., do dziś nie wdrożyli do swoich kanałów sprzedaży nowych zasad prawnych. Tym samym warto przypomnieć w jaki sposób dyrektywy UE w tym roku zmieniły obowiązujące w Polsce przepisy regulujące sprzedaż na rzecz konsumentów i zweryfikować, czy aby na pewno wewnętrzne regulaminy zostały dostosowane do wprowadzonych zmian i czy nowe obowiązki są realizowane. Jak pokazuje praktyka, „czarne scenariusze” towarzyszące wdrażaniu w naszym kraju przepisów unijnych (np. wielomilionowych kar za naruszenia RODO) zazwyczaj okazują się znacznie przesadzone i zapewne tak samo będzie z niżej opisanymi zmianami. Aczkolwiek należy pamiętać, że w tym przypadku zgłoszeń ze strony konsumentów może być znacznie więcej, a kontrolę prowadzą zarówno Inspekcja Handlowa jak i UOKiK. Sama materia jest niezwykle bogata, stąd też poniższy artykuł ma za zadanie skłonić do pochylenia się nad omawianą kwestią i analizę zagadnienia we własnym zakresie lub z pomocą profesjonalisty.
Czym jest Omnibus
Dyrektywą Omnibus nazywana jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta. Zaczęły zatem obowiązywać nowe unijne dyrektywy: towarowa, cyfrowa i omnibus. Wprowadzone zmiany, mają za zadanie chronić prawa konsumenckie, a dzięki nałożeniu obowiązków na przedsiębiorców - stać na straży partnerskiej wymiany handlowej pomiędzy kupującym a sprzedającym. Tym samym, na mocy uchwalonych dyrektyw, do polskiego porządku prawnego z dniem 1 stycznia 2023 r. wprowadzono ustawę o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw oraz ustawę o zmianie ustawy o prawach konsumenta, ustawy - Kodeks cywilny oraz ustawy - Prawo prywatne międzynarodowe. W związku z tym, że nowe przepisy dotyczą umów zawieranych po nowym roku, to wszystkie porozumienia zawarte przed styczniem 2023 podlegają pod stare regulacje.
Cel wprowadzonych zmian
Wprowadzenie dyrektywy omnibus, miało za zadanie przede wszystkim uchronić konsumentów przed nieuczciwym manipulowaniem cenami produktów i usług przez przedsiębiorców. Jednakże pojawiają się także nowe obowiązki oraz zmiany dotykające nie tylko kwestii cenowych, ale również zachowania prawidłowości w wystawianiu opinii, pozycjonowania ofert i produktów na stronach internetowych, procesu dokonywania reklamacji oraz wielu innych, m.in. takich jak:
- wprowadzenie obowiązków związanych z informowaniem o zasadach działania platformy sprzedażowej za pośrednictwem której oferowane są towary;
- wprowadzenia obowiązku informowania o statusie sprzedawcy, o braku ochrony konsumenckiej, o podziale obowiązków na platformie sprzedażowej;
- wprowadzenie obowiązkowych działań informacyjnych związanych z plasowaniem ofert, z informowaniem o indywidualnym dostosowaniu ceny, z publikowaniem opinii o produktach, z informowaniem o obniżkach cen, z odpowiedzialnością przedsiębiorcy;
- wprowadzenie sankcji za naruszenie obowiązków informacyjnych wobec konsumenta;
oraz
- wprowadzenie zmian w zakresie prawa odstąpienia od umowy o świadczenie usług zawartej na odległość i zgłaszania niezgodności towaru z umową, a także w zakresie zasad udzielania gwarancji.
Najbardziej istotne zmiany
Jak widać, wdrożonych zmian jest wiele, ale dla sprzedawcy i konsumenta najważniejszymi są przepisy regulujące sposób przedstawiania ceny sprzedaży oraz sposób załatwiania niezgodności towaru z umową.
Ceny
Przed wprowadzeniem nowych regulacji, często zdarzało się, że przedsiębiorcy „sztucznie” podwyższali ceny oferowanych dóbr tymczasowo, aby w późniejszym czasie znacząco je obniżać. W rezultacie, produkt był sprzedawany za cenę za jaką go wystawiono początkowo lub nawet wyższą, niż pierwotnie oferowano. Zdarzały się również sytuacje, w których sprzedawcy celowo nie zmieniali ceny, a informowali o realnie nieistniejących promocjach. Wprowadzone przepisy zdecydowanie poprawiają komfort konsumentów i chronią ich prawa przed możliwymi nadużyciami. Na skutek wprowadzenia dyrektywy omnibus, w sytuacji, gdy cena towaru lub usługi zostanie obniżona, przedsiębiorcy są zobowiązani do udostępnienia informacji zarówno o nowej, niższej cenie, jak i o najniższej cenie obowiązującej w okresie ostatnich 30 dni przed dokonaniem obniżki. Jeśli oferta dotycząca danego towaru lub usługi została przedstawiona w ciągu krótszego niż 30-dniowego okresu przed zmniejszeniem ceny, sprzedawca jest również zobligowany do prezentacji informacji o najniższej cenie, która obowiązywała od momentu wprowadzenia tego produktu lub usługi do oferty aż do dnia, w którym nastąpiła obniżka ceny.
Opisane wyżej reguły mają zastosowanie także do działań reklamowych związanych z towarami i usługami, w których uwzględnione są informacje o cenie.
Dyrektywa omnibus wprowadza również odrębny obowiązek poinformowania konsumenta o spersonalizowanym dostosowaniu ceny, wynikającym z procesu zautomatyzowanego podejmowania decyzji (profilowania). Innymi słowy, jeśli cena produktu lub usługi, jaką prezentuje się konsumentowi, jest wynikiem profilowania opartego na analizie jego danych osobowych, przedsiębiorca musi wskazać tę okoliczność.
„Rękojmia konsumencka” - nowy rodzaj rękojmi
Wprowadzenie zmian wynikających z tzw. "dyrektywy towarowej" przyczyniło się do wyodrębnienia rękojmi przysługującej zarówno konsumentom, jak i przedsiębiorcom na podstawie prawa konsumenckiego, jako osobnej instytucji prawniczej. Warto zaznaczyć, że nabywcy, którzy czerpią prawa z tytułu rękojmi konsumenckiej, są ograniczeni do wykorzystywania dedykowanego im typu rękojmi, podczas gdy opcja skorzystania z tradycyjnej rękojmi została dla nich wyłączona. Niemniej jednak, nie powinno to stanowić trudności, biorąc pod uwagę, że proces reklamacyjny związany z rękojmi konsumencką okazuje się dla nich znacznie korzystniejszy. Podobnie jak w przypadku klasycznej rękojmi, uprawnienia wynikające z rękojmi konsumenckiej obowiązują, kiedy dostarczony towar nie jest zgodny z zawartą umową. Nowością w tym kontekście są kryteria oceny zgodności produktu z umową, które w porównaniu do standardowej rękojmi uległy istotnemu rozszerzeniu.
Zgodnie z nowymi regulacjami, towar jest zgodny z umową, jeżeli w zgodzie jej postanowieniami będą pozostawały w szczególności:
- opis towaru, jego rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność;
- przydatność towaru do szczególnego celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę, a sprzedawca to zaakceptował;
Ponadto, aby towar mógł zostać uznany za zgodny z umową, powinien on:
- nadawać się do celów, do których zazwyczaj używa się towaru tego rodzaju, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa, norm technicznych lub dobrych praktyk;
- występować w takiej ilości i mieć takie cechy, w tym trwałość i bezpieczeństwo, jakie są typowe dla towaru tego rodzaju i których kupujący może zasadnie oczekiwać;
- być dostarczany z akcesoriami i instrukcjami, których dostarczenia kupujący może rozsądnie oczekiwać;
- być takiej samej jakości jak próbka lub wzór, które sprzedawca udostępnił kupującemu przed zawarciem umowy, i odpowiadać opisowi takiej próbki lub takiego wzoru.
W przypadku, gdy dostarczony towar nie spełnia choćby jednego z powyższych kryteriów, kupującemu przysługują uprawnienia wynikające z rękojmi konsumenckiej.
Roszczenia kupującego – nowe przepisy
Zgodnie z nowymi regulacjami, w przypadku niezgodności towaru z umową, kupujący może:
- zażądać naprawy lub wymiany towaru niezgodnego z umową;
- złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny towaru albo odstąpieniu od umowy;
Co ważne, przepisy oficjalnie uporządkowały kolejność zgłaszanych przez konsumenta roszczeń pod względem wadliwego produktu lub usługi.
W pierwszej kolejności musi to być naprawa lub wymiana towaru, a w przypadku braku możliwości ze strony sprzedawcy spełnienia tych żądań, konsument może zwrócić się o obniżenie ceny lub całkowite odstąpienie od umowy.
Niezmiennie obowiązuje zasada, która mówi o tym, że na przedsiębiorcy spoczywa ciężar poniesienia kosztów odesłania towarów, czyli transportu, a także robocizny czy użytych materiałów do naprawy.
Wprowadzona ustawa reguluje również kwestie związane z domniemaną niezgodnością towaru z umową. Do tej pory okres „ochrony” wynosił rok. Po 1 stycznia 2023 okres posiadania takiego przywileju został wydłużony do 2 lat od kupna. Co daje kupującym więcej czasu na dochodzenie swoich racji.
Sankcje za naruszenie obowiązków informacyjnych wobec konsumenta
Przedsiębiorcy, którzy implementują na swoich platformach funkcje umożliwiające realizację opisanych w artykule zadań informacyjnych skierowanych do konsumentów, powinni podejść do tego zadania z wyjątkową starannością. Konieczne jest, aby przekazywane za pomocą tych funkcji informacje były pełne i wiarygodne. Jeśli informacje te okażą się niekompletne, sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawnymi lub niezgodne ze stanem faktycznym, istnieje ryzyko, że przekazywanie ich może zostać zaklasyfikowane jako działanie naruszające zbiorowe interesy konsumentów. W konsekwencji przedsiębiorca może być narażony na różnego rodzaju sankcje, włącznie z administracyjnymi karami pieniężnymi w wysokości do 10% obrotu osiągniętego przez niego w poprzednim roku obrotowym. Niezależnie od tego, naruszenie obowiązków informacyjnych wobec konsumentów stanowi wykroczenie, za które grozi grzywna o maksymalnej wysokości do 5000 złotych.