Wykreślenie spółki z Krajowego Rejestru Sądowego, a odpowiedzialność Zarządu

Dziś przedstawię jedną ze spraw jaka trafiła do Kancelarii. Dotyczyła odzyskania należności pieniężnej od spółki z o.o., która została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego przed wytoczeniem powództwa o zapłatę tej należności. Przed skierowaniem sprawy na drogę postępowania sądowego, Klient podejmował liczne próby ugodowego odzyskania swojej wierzytelności. Jednakże bezcelowa wymiana korespondencji, sztucznie wydłużana przez Dłużnika, w sposób nieproporcjonalny odłożyła w czasie decyzję o skierowaniu sprawy do Sądu. Niestety jak się okazało, w momencie sporządzania pozwu, spółka Dłużnika została zlikwidowana i wykreślona z krajowego rejestru sądowego, pomimo że pozostały niespełnione zobowiązania (w tym w stosunku do Klienta Kancelarii). Oczywistym jest, że powództwo wobec wykreślonego podmiotu nie może być skutecznie złożone. Natomiast samo pozwanie członków zarządu w takiej sytuacji nie jest łatwe. 

Przesłanki odpowiedzialności członków zarządu spółki z o. o. za jej zobowiązania

Do pod­sta­wo­wych prze­sła­nek od­po­wie­dzial­no­ści człon­ków za­rzą­du ure­gu­lo­wa­nej w art. 299 k.s.h. za­li­cza się: 

1. Powstanie szkody,
2. Istnienie zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
3. Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki,
4. Związek przyczynowy między szkodą, a niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.

 W przedmiotowej sprawie oczywiście wystąpiła szkoda (uszczerbek w majątku), wystąpił związek między szkodą, a niezłożeniem wniosku ogłoszenie upadłości, albowiem likwidacja spółki to nie to samo co upadłość. Problem pojawił się jednak w tym, że w stosunku do spółki nie było prowadzone postępowanie egzekucyjne, a tym samym niemożliwym było wykazanie jej bezskuteczności. Dodatkowo istnienie zobowiązania spółki poczytuje się jako dysponowanie przez wierzyciela tytułem egzekucyjnym przeciwko spółce.

Brak tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce

Aby przeprowadzić postępowanie egzekucyjne przeciwko spółce, Wierzyciel musiałby dysponować tytułem wykonawczym, czyli tytułem egzekucyjnym opatrzonym klauzulą wykonalności. Z kolei tytułem egzekucyjnym zgodnie z art. 777 k.p.c. są: - orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem;- orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu;- inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji

sądowej; – a także akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji. Ty­tu­łem mo­że być tak­że wy­ciąg z za­twier­dzo­nej przez sę­dzie­go­-ko­mi­sa­rza li­sty wie­rzy­tel­no­ści za­wie­ra­ją­cy ozna­cze­nie wie­rzy­tel­no­ści. Skoro zatem nie było możliwości wytoczenia powództwa, to nie został wydany wyrok zobowiązujący spółkę do zapłaty. Nie było więc prawomocnego orzeczenia sądu, które mogłoby stanowić tytuł egzekucyjny oraz podstawę do skierowania sprawy do komornika.

Brak postanowienia komornika o umorzeniu egzekucji w stosunku do spółki

Doktryna i orzecznictwo stoją na zgodnym stanowisku, że bezskuteczność egzekucji można stwierdzić innymi dowodami niż tylko postanowienie komornika umarzające egzekucję. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 czerwca 2003 r. (V CKN 416/01) ustalenie przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu. Bezskuteczność egzekucji może być wykazana poprzez: 

• wykaz majątku spółki z o.o. sporządzony w toku postępowania o wyjawienie majątku,
• postanowienie sądowe oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości,
• bilans spółki z o.o., z którego będzie wynikać, iż spółka nie ma jakiegokolwiek majątku, z którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia,
• inne środki dowodowe, np.: zeznania świadków czy przesłuchanie stron.

Wobec powyższego uznać należy, że Wierzyciel nie wypełniał żadnego z warunków koniecznych do wytoczenia powództwa wobec zarządu spółki.

Pozew o zapłatę członków zarządu spółki z o. o. przy braku tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce

Powszechnie przyjmuje się, że zobowiązanie spółki będące podstawą odpowiedzialności członka zarządu musi być stwierdzone tytułem egzekucyjnym wydanym przeciwko spółce z o.o. Aczkolwiek uznać należy, że w wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne będzie wystąpienie z roszczeniem do członka zarządu od razu, bez konieczności uzyskania uprzedniego tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce. Pomocne w tym zakresie jest orzecz­nic­two Są­du Naj­wyż­sze­go. Nie­ste­ty nie jest ono jed­no­li­te. Jednym z „negatywnych” stanowisk jest orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2014r. (sygn. akt I CSK 286/13), w którym postawiono tezę, iż „Sam fakt utraty bytu prawnego przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością nie uzasadnia odstąpienia od zasady, że wierzyciel spółki pozywający członków jej zarządu z powołaniem się na bezskuteczną egzekucję zobowiązania spółki powinien dysponować stwierdzającym to zobowiązanie tytułem egzekucyjnym przeciwko spółce.” Wy­móg uprzed­nie­go uzy­ska­nia przez wie­rzy­cie­la ty­tu­łu eg­ze­ku­cyj­ne­go uza­sad­nia­ny jest tym, iż do­ku­ment ten sta­no­wi po­twier­dze­nie ist­nie­nia zo­bo­wią­za­nia spół­ki, a usta­le­nie tej oko­licz­no­ści nie mo­że zo­stać do­ko­na­ne w po­stę­po­wa­niu pro­wa­dzo­nym prze­ciw­ko człon­kom za­rzą­du. W orzecz­nic­twie SN wska­zu­je się, iż do­ko­na­nie usta­leń do­ty­czą­cych ist­nie­nia zo­bo­wią­za­nia spół­ki w po­stę­po­wa­niu pro­wa­dzo­nym prze­ciw­ko człon­kom za­rzą­du sta­no­wiłoby nie­do­pusz­czal­ne roz­strzy­gnię­cie o sto­sun­ku praw­nym podmio­tu nie­uczest­ni­czą­ce­go w pro­ce­sie (uchwa­ła SN z dnia 15.06.1999 r. III CZP 10/99, wy­rok SN z dnia 21.10.2003 r. r. I CK 160/02).  W wy­ro­ku tym Sąd Naj­wyż­szy pod­kre­ślił zna­cze­nie i ak­tu­al­ność re­gu­ły na­ka­zu­ją­cej le­gi­ty­mo­wa­nie się przez wie­rzy­cie­la ty­tu­łem eg­ze­ku­cyj­ne­go prze­ciw­ko spół­ce z o.o. Co pocieszające, w oce­nie te­go Są­du brak prze­sła­nek od­po­wie­dzial­no­ści człon­ków za­rzą­du ure­gu­lo­wa­nych w art. 299 § 1 k.s.h. nie wy­łą­cza moż­li­wo­ści do­cho­dze­nia rosz­czeń we­dług in­nych prze­pi­sów – w tym na pod­sta­wie de­lik­to­wej od­po­wie­dzial­no­ści od­szko­do­waw­czej prze­wi­dzia­nej w art. 415 k.c. Na tle generalnego wymogu istnienia tytułu egzekucyjnego wobec spółki, wskazać należy także liberalne stanowisko, iż w wyjątkowych wypadkach pozwanie członków zarządu mogłoby się dokonać nawet bez uprzedniego stwierdzenia w tytule egzekucyjnym roszczenia wobec samej spółki. Chodzi zwłaszcza o przypadki, w których spółka z o.o. już nie istnieje. W wyroku z dnia 13 grudnia 2006 r. (II CSK 300/06) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że w konkretnym stanie faktycznym sprawy, posiadanie tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce nie musi być warunkiem koniecznym odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. Również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2014 r. (II CSK 790/13) uznano, że „w szczególnych okolicznościach faktycznych sprawy występująca czasowo lub trwale niemożność uzyskania przez powoda tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce, ze względu na wszczęcie wobec niej postępowania upadłościowego lub wykreślenia z rejestru przedsiębiorców wskutek zakończenia postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, pozwala na wykazanie przez powoda w postępowaniu z art. 299 k.s.h. istnienia wierzytelności przysługującej mu względem spółki w oparciu o inny dowód niż tytuł egzekucyjny wystawiony przeciwko spółce z o.o.” W wy­żej wska­za­nej spra­wie istot­ne zna­cze­nie miał fakt, iż sąd roz­po­zna­ją­cy po­wódz­two prze­ciw­ko człon­kom za­rzą­du miał moż­li­wość zwe­ry­fi­ko­wa­nia pod­sta­wo­wych prze­sła­nek od­po­wie­dzial­no­ści człon­ków za­rzą­du mi­mo bra­ku przed­sta­wie­nia przez po­wo­da ty­tu­łu eg­ze­ku­cyj­ne­go prze­ciw­ko spół­ce. Bez­sku­tecz­ność eg­ze­ku­cji spół­ki z o.o. nie bu­dzi­ła żad­nych wąt­pli­wo­ści, a usta­le­nie wszyst­kich da­nych nie­zbęd­nych do stwier­dze­nia ist­nie­nia zo­bo­wią­za­nia moż­li­we by­ło na pod­sta­wie do­stęp­nych są­do­wi akt po­stę­po­wa­nia upa­dło­ścio­we­go. Sy­tu­acja ob­ję­ta przedmio­to­wym wy­ro­kiem mia­ła za­tem wy­jąt­ko­wy cha­rak­ter, któ­ry uspra­wiedliwiał od­stęp­stwo o ogól­nej za­sa­dy na­ka­zu­ją­cej le­gi­ty­mo­wa­nie się przez wie­rzy­cie­la ty­tu­łem eg­ze­ku­cyj­nym. 

Podsumowanie

Mimo powszechnego braku aprobaty orzeczenia Sądu Najwyższego, z którego tezy wynika, że utrata bytu prawnego przez spółkę z o. o. nie zwalnia wierzyciela z obowiązku dysponowania tytułem egzekucyjnym przeciwko spółce w przypadku wystąpienia z powództwem przeciwko członkom zarządu, to jednak nie wszystkie sądy prezentują krytyczne podejście do takiego stanowiska i oddalają powództwa złożone w trybie art. 299 k.s.h. w oparciu o brak wystąpienia tej przesłanki. Zgod­nie z do­mi­nu­ją­cym w orzecz­nic­twie SN po­glą­dem, przedmio­tem po­stę­po­wa­nia to­czą­ce­go się w opar­ciu o prze­pis art. 299 k.s.h. nie jest bo­wiem usta­le­nie ist­nie­nia zo­bo­wią­za­nia spół­ki, a moż­li­wość od­stą­pie­nia od ge­ne­ral­nej za­sa­dy na­ka­zu­ją­cej le­gi­ty­mo­wa­nie się przez wie­rzy­cie­la ty­tu­łem eg­ze­ku­cyj­nym prze­ciw­ko spół­ce z o.o., tj. ogra­ni­czo­ne jest do sy­tu­acji o cha­rak­te­rze „wy­jąt­ko­wym”. Ryzyko czy sąd podejdzie liberalnie i potraktuje konkretną sprawę jako „przypadek wyjątkowy”, czy też rygorystycznie i uzna brak tytułu egzekucyjnego za uniemożliwiający skuteczne dochodzenie należności – obciąża niestety wierzyciela, który występuje z powództwem przeciwko zarządowi dłużnej spółki. Klient musi więc podjąć decyzję, czy odstąpić od powództwa i bezpowrotnie utracić przysługujące mu wynagrodzenie za wykonane usługi czy jednak zaryzykować ewentualne przegranie kosztów procesu i wynagrodzenie pełnomocnika aby uzyskać orzeczenie sądowe od członków zarządu spółki. Oce­na, czy da­ny stan fak­tycz­ny po­wi­nien być kwa­li­fi­ko­wa­ny ja­ko „przy­pa­dek wy­jąt­ko­wy” uza­sad­nia­ją­cy odej­ście od ww. wy­mo­gu, za­le­ży od kon­kret­nych oko­licz­no­ści spra­wy i spo­so­bu za­cho­wa­nia sa­me­go wie­rzy­cie­la. Pod­miot ten bę­dzie miał mniej­sze szan­se na uwzględ­nie­nie przez sąd je­go rosz­cze­nia prze­ciw­ko człon­kom za­rzą­du, je­że­li brak uzy­ska­nia przez nie­go ty­tu­łu eg­ze­ku­cyj­ne­go prze­ciw­ko spół­ce z o.o. wy­ni­kał z je­go bier­no­ści (np.: na eta­pie, kie­dy moż­li­we by­ło wsz­czę­cie po­stę­po­wa­nia są­do­we­go prze­ciw­ko tej spół­ce lub zgło­sze­nie wie­rzy­tel­no­ści w to­ku po­stę­po­wa­nia upa­dło­ścio­we­go) al­bo gdy wy­ka­za­nie ist­nie­nia zo­bo­wią­za­nia spół­ki w to­ku po­stę­po­wa­nia są­do­we­go prze­ciw­ko człon­kom za­rzą­du wy­ma­ga­ło­by prze­pro­wa­dze­nia przez sąd skom­pi­lo­wa­ne­go po­stę­po­wa­nia do­wo­do­we­go.